فهرست مطالب
ترجمه چیست و از کجا می آید
کلمه ترجمه Translation از ریشه کلمه ای لاتین به معنای حمل کردن گرفته شده است. در بررسی این ریشه ها گویی یک شکاف در میان ارتباط های انسانی وجود داشته است و شاید همین شکاف بوده است که هسته اولیه شکل گیری ترجمه را تشکیل می دهد. از جایی که انسان ها زبان واحدی نداشته و هر کدام به شیوه و گونه ای صحبت می کردند، نیاز به انتقال مفاهیم و درک در میان آن ها محسوس بود.
سوابق باستان شناسی نشان دهنده این موضع هستند که به احتمال زیاد نوشتن برای اولین با در بین النهرین و سومر باستان در حدود 3200 سال قبل از میلاد مسیح شکل گرفته است. هر چند نوشته هایی قدیمی تر و مربوط به مناطق دیگری نیز در دست است، اما سیستم نگارشی سومری ها ابتدایی ترین سیستم نگارشی در میان انسان ها بوده است که باعث رشد و پیشرفت شگرف انسان ها در دنیا شد. نشانه های سفالی که بر روی کالاها برای تجارت و تبادل مورد استفاده قرار می گرفت، کم کم به یک سیستم نوشتاری تصویری و سپس به خطوط و الفبای انتزاعی بدل شد. کتیبه ها و اشیا بسیاری از تمدن های این منطقه کشف شده است که در میان آن ها نیز، قدیمی ترین ترجمه و داستان حماسی بشر یعنی گیلگمش به زبان آسیای جنوبی وجود دارد.
از این رو زبان عبری نیز از جمله اولین زبان هایی است که متونی از آن به زبان های دیگر ترجمه شد. در قرن چهارم نیز، سنت جروم نسخه یونانی کتاب مقدس را به زبان لاتین ترجمه کرد. از این رو سنت جروم را یکی از مهم ترین و اولین مترجم های مذهبی می دانند که گام های بزرگی برای ترجمه متون مقدس برداشت. سنت جروم در سال های 370 تا 430 میلادی می زیسته است و در واقع او از عالمان مسیحی بود که کتاب مقدس را از زبان عبری به یونانی و لاتین ترجمه کرد.
ترجمه وی که Vulgate نام داشت ترجمه رسمی کتاب مقدس کاتولیک بود که برای هزاران سال مورد استفاده قرار گرفت. در آسیا نیز گسترش آیین بودایی نیز تقاضای ترجمه و نیاز به آن را بالا برده و متون متعدد و مختلفی درباره این آیین ترجمه و منتشر شد. با ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان و گسترش آن در مناطق مختلف دیگر از جمله عراق، متون و مطالب مختلف و متعددی از زبان عربی به زبان های دیگر ترجمه شد.
در قرن نهم میلادی، آلفرد بزرگ، پادشاه انگلستان دستور داد یک ترجمه آنگلوساکسونی را از دو کتاب مقدس لاتین برای او آماده کنند. آلفرد معتقد بود خواندن متون در زبان مادری برای او جذاب تر و راحت تر است. این اقدام موجب خشم کلیسا شد که معتقد بود همه متون مسیحی می بایست به زبان لاتین منتشر شوند. از سوی دیگر، گسترش آیین مسیحیت در اروپا به میزان قابل توجهی بر رشد و گسترش ترجمه کمک کرد. در آن زمان ها، زبان لاتین به عنوان زبان اصلی مکالمه و ارتباطات در بخش های وسیعی از اروپا شناخته می شد و بسیاری از صومعه ها و مراکز دینی-فرهنگی شروع به ترجمه و گسترش آیین ها و متون مقدس خود برای مردم مناطق مختلف کردند.
تاریخچه ترجمه در ایران
تاریخچه ترجمه در ایران نیز به سال های دور و به گفته برخی به دوران هخامنشی باز می گردد. در این دوران با توجه به کشور گشایی ها و وجود سرزمین های وسیع و گسترده در قلمرو ایران، نیازمند ترجمه بود و از این رو برخی کتیبه ها و ارتباطات هخامنشی به زبان های عیلامی، پهلوی کهن و میخی در اختیار قرار می گرفت. در زمان ساسانیان نیز ترجمه رشد و گسترش بیشتری پیدا کرد و متون و مطالب بسیاری در این دوران ترجمه شد. کتاب های سانسکریت، لاتین، یونانی و سریانی به زبان پهلوی ترجمه شد که از جمله مهم ترین آن ها می توان به ترجمه کلیکه و دمنه از زبان سانسکریت اشاره کرد.
با گسترش اسلام و ورود آن به ایران نیز متون بسیاری از زبان عربی به زبان های فارسی و زبان های دیگر ترجمه شد. در عصر صفوی نیز به دلیل گسترش ارتباطات ایران با کشورهای اروپایی و آسیایی، بسیاری از متون ادبیات جهان به زبان فارسی ترجمه شده و مورد استفاده قرار گرفت. رشد و گسترش ترجمه در ایران از زمان صفوی تا زمان قاجار ادامه داشت. در زمان قاجار با تاسیس دارالفنون ترجمه سیر پیشرف سعودی را پیمود و گسترش روابط با کشورهای غربی موجب پدید آمدن آثار ترجمه شده بسیاری در زبان فارسی و فعالیت بسیاری از مترجمان شد.
ترجمه مدرن
اگر بخواهیم نگاهی ساده به اهداف ترجمه و ماهیت آن بیندازیم، ترجمه های اولیه از اهداف ساده ای همانند رساندن مفاهیم، ارتباطات انسانی، گسترش عقاید مذهبی و مراودات فرهنگی و ادبی و موارد این چنینی تشکیل شده بود. با توجه به این که ترجمه در آن دوران ها به عنوان یک هنر، علم و مهارت شناخته نمی شد و سطح علم و دانش بسیار پایین تر از اکنون بود، ترجمه صرفا ابزاری ساده برای انتقال مفاهیم شناخته می شد. اما اکنون با توجه به رشد و گسترش علوم و فنون و رشد قابل توجه ترجمه و نیاز به تبادل اطلاعات بین زبان ها و فرهنگی های مختلف، ترجمه ابعاد جدیدی یافته و کاربردهای مختلفی را به خود گرفته است. به عنوان مثال امروزه از ترجمه به عنوان تجارت، افزایش فروش، خرید، مراودات سیاسی بین کشورها، گسترش علم و دانش و … استفاده می شود.
از این رو ترجمه ها نیز به سمت بهتر شدن و دقیق تر شدن پیش رفته اند. زیرا امروزه با توجه به وجود انبوهی از اطلاعات در دنیا، بروز اشتباهات در ترجمه بسیار محرز بوده و به سادگی قابل شناسایی است. با رشد فناوری های نوین نیز، ترجمه های ماشینی شکل گرفته و در کنار دست و مهارت های انسانی به ترجمه می پردازند.
هر چند این ترجمه ها مزایای همچون سرعت و کارایی را در اختیار دارند، اما در بسیاری از موارد از نظر ماهیت، کیفیت و ساختار از ترجمه های انسانی عقب ترند. به عنوان مثال اینترنت توانایی دسترسی، ترجمه و درک متون و اسناد زبان های مختلف دنیا را دارد. آینده صنعت ترجمه بسیار خوش بینانه به نظر می رسد. انتظار می رود این روند، تغییرات بیشتری در نحوه ارائه خدمات ترجمه در جهان ایجاد کرده و ابعاد جدیدی بر روی این صنعت در دنیا گشوده شود .
آینده ترجمه
ترجمه امروزه به یک صنعت بدل شده است که می تواند در حوزه ها و عرصه های مختلفی حرف های بسیاری برای گفتن داشته باشد. ترجمه اکنون به یکی از مهارت های ساده و در دسترس تر تبدیل شده است که با توجه به ظهور ابزارهای مختلف آنلاین و نرم افزارها و اپلیکیشن های مختلف، هر فردی می تواند به راحتی برخی متون ساده را ترجمه کرده و به مقصود خود برسد. مشخص نیست که در آینده ترجمه به کجا خواهد رسد.